و چون آمدند و هر کدام در جای خود قرار گرفتند. معاویه به دربان گفت: حُجر بن عدی را داخل ساز.

صفحه 2.

حجر و معاویه

عمرو بن حمق و معاویه

عدی بن حاتم و معاویه

ابوطفیل عامر بن واثله و معاویه

هانی و معاویه

صعصعه و معاویه

خالد بن معمّر و معاویه

جاریه بن قدامه و معاویه

شریک حارثی و معاویه

ضراره بن ضمره

بکاره هلالیه

دارمیه حجونیه

سوده همدانی بنت عماره بن اشتر

امّ الخیر باقیه بنت حریش

اروی بنت حارث بن عبدالمطّلب

*****

امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(ع)، ترجمه ی حسین استاد ولی، تهران: مرکز فرهنگی انتشاراتی منیر، 1376، ص 880 -857.

پدر و مادرم فدای آن کس که از او به زشتی یاد کردی و از مقام او کاستی. به خدا سوگند او به حکم خدا دانا، در طاعت خدا کوشا، در خشم خدا محدود، در دنیای فانی زاهد و به سرای باقی راغب بود. منکَر و بزرگ منشی از خود بروز نداد و به آنچه موجب خشنودی خدا بود عمل می کرد.... فقدان او ما را از هم پاشیده و پس از او آرزوی مرگ داریم.

صفحه 3.

*****

آبرو و حیثیت و ناموس. (م).

الّذین بهم أصول

سیخسر من یوادده ابن هند

و یربح من یوادده الرسول

«معاویه پسر هند با من مجادله می کند، ولی راهی به هدف خود نمی یابد».

«مرا یاد ابوالحسن علی می اندازد، در حالی که اندوه بزرگی از فراق او به دل دارم».

«من پاسخ سختی برای او دارم، البته پاسخ اندک من برای امثال او کافی است».

«ولید و عَمْرو گویند: عدی پس از جنگ صفّین خوار و ذلیل گشته است».

(صفحه 4)

«گویم: راست می گویید: ارکان وجودم شکسته و آنان که در پناهشان بر دشمن حمله می بردم از من مفارقت جسته اند».

«زودا که هواداران پسر هند زیان بینند و هواداران پیامبر (ص) سود برند و رستگار گردند».

صفحه 4.

ابوطفیل! روزگار از دوستی علی برای تو چه نهاده؟ گفت: به خدا سوگند مانند دوستی مادر موسی به موسی، و باز هم از خدا عذر تقصیر می خواهم. معاویه گفت: روزگار از اندوه تو بر او چه نهاده؟ گفت: اندوه عجوزه ای دردمند و پیرمردی دلسوخته. گفت: از دشمنی ما چه در دل داری؟ گفت: همان دشمنی آدم با ابلیس که لعنت خدا بر او باد!

*****

بعید به نظر می رسد که ابوطفیل که در جنگ صفین شرکت داشته این ناکسان را نمی شناخته است.(م).

ای صعصعه! دوست نداشتم که تو را اینجا ببینم تا در چنگال من گرفتار شوی. صعصعه گفت: و من نیز ای معاویه دوست داشتم که تو را تحیت به خلافت نگویم تا تقدیر الهی در تو اجرا شود.

معاویه رو کرد به عمروبن عاص و گفت: صعصعه را در کنار خود بنشان، عمرو گفت: نه، به خدا سوگند او را به خاطر هواداریش از ابوتراب جای نمی دهم. صعصعه گفت: آری، به خدا ای عمرو من هوادار ابوتراب و از بندگان ابوترابم، ولی تو دیوی آتشین هستی که از آتش آفریده شده و به آن باز می گردی و روز قیامت هم به خواست خدا از آن برانگیخته خواهی شد.

معاویه گفت: ای صعصعه! به خدا من تصمیم گرفته ام امسال حقوق اهل عراق را نپردازم. صعصعه گفت: به خدا ای معاویه، اگر دست به این کار زنی صد هزار جوان

(صفحه 6)

جنگی بر صد هزار اسب تیز تک بر تو یورش آرند و سفره ی شکمت را جولانگاه اسبهای خود سازند و تو را با شمشیرها و نیزه های خود پاره پاره کنند. معاویه سخت در خشم شد و مدتی دراز سر به زیر افکند، سپس سر برداشت و گفت: خداوند ما را گرامی داشته، زیرا به پیامبر خود فرموده: «این قرآن یاد کردی برای تو و قوم توست»(1) و ما قوم او هستیم، و فرموده: «برای پیوند و الفت قریش چنین و چنان کردیم»(2) و ما قریش هستیم، و به پیامبر خود فرموده: «خویشان نزدیکت را بیم کن»(3) و ما خویشان نزدیک اوییم.

صعصعه گفت: آرام باش ای معاویه، (این همه لاف مزن) زیرا خداوند می فرماید:

«و قوم تو قرآن را دروغ انگاشتند در صورتی که حق است»(4) و شما قوم او هستید، و فرموده: «پیامبر (روز قیامت) گوید: پروردگارا! قوم من این قرآن را مهجور داشتند»،(5) و ای معاویه! اگر ادامه دهی ادامه خواهم داد و با این سخن معاویه را محکوم و ساکت نمود.

صفحه 6.

*****

زخرف آیه ی 44.

قریش آیه ی 4 -1.

شعرأ آیه ی 214.

انعام آیه ی 66.

فرقان آیه ی 30.

عملی سازد اما در برابر این خواسته شمشیرهای تیز و برّان قرار دارد».

صفحه 7.

آمد و تو بر تعصب جاهلیت بودی سواره بر تو تاختیم، حال اگر می خواهی ماند آن روز را به تو نشان دهیم اسبهای ما آماده و نیزه های ما تیز و برّان است.

(صفحه 8)

صفحه 8.

در حالی که شمشیرم برّان است و زبان در کام دارم».

«و عموزادگانم در پیرامون من هستند، مردانی که چون شیران حمله می برند و ضربت می زنند».

«او مرا از بیخردی به زشت رویی سرزنش می کند، در حالی که زیبا رویان زنان بزک کرده ی شوهر دارند».

سپس معاویه از مجلس برخاست و داخل خانه شد. روز بعد همه ی آنها را فراخواند و

(صفحه 9)

همه را حاضر کردند و معاویه آنها را اکرام نمود و با احترام به خانواده شان بازگردانید.(1).

صفحه 9.

*****

اشعّه الانوار فی فضل الحیدر الکرّار، ص 314. در اینجا سخنی از احنف بن قیس ذکر نشده است. و پوشیده نیست که این احترام نهایی معاویه از سیاستهای مزوّرانه ی وی بوده است. (م).

زبر و درشت و غذای مانده ی فقیرانه را می پسندید. در میان ما که بود مانند یکی از ما بود، اگر چیزی از او می خواستیم می پذیرفت و اگر از او دعوت می کردیم قدم رنجه می فرمود، با این همه که به ما نزدیک بود و ما را به خود نزدیک می ساخت چندان با هیبت بود که در حضورش جرأت سخن گفتن نداشتیم.

آن بزرگوار- که درود خدا بر او باد- اهل دیانت را بزرگ می شمرد و بینوایان را به خود نزدیک می ساخت. نه نیرومند به باطل او طمع داشت و نه ناتوان از عدالتش نومید بود. به خدا سوگند یک شب به چشم خود دیدم که در محراب عبادت ایستاده بود- در وقتی که تاریکی شب همه جا را فرا گرفته و ستارگان غروب کرده بودند- و دست به محاسن گرفته بود و مانند مار گزیده به خود می پیچید و چون مصیبت زده می گریست و می گفت: ای دنیا! دیگری را بفریب، آیا متعرض من شده ای و به من رو آورده ای؟

هیهات که من تو را سه طلاقه کرده ام و رجوعی در کار نیست؛ عمرت کوتاه، خطرت

(صفحه 10)

بزرگ و عیشت ناچیز است آه از توشه ی اندک و سفر دراز و راه ترسناک.

سخن ضرار که به اینجا رسید اشک معاویه بی اختیار فرو ریخت و گفت: خدا رحمت کند ابوالحسن را، به خدا سوگند همین گونه بود که گفتی. اکنون ای ضرار بگو ببینم چگونه بر او اندوه می بری؟ گفت: شبیه مادری که فرزند عزیزش را در دامنش سربریده باشند، که اشکش باز نمی

ایستد و دردش پوشیده نمی ماند.

معاویه دستور داد که مال فراوانی به او دهند. او نپذیرفت و بازگشت در حالی که بر امیرمؤمنان (ع) ندبه می کرد.(1).

صفحه 10.

*****

اشعه الانوار فی فضل الحیدر الکرّار، ص 326 و سفینه البحار، ج 2، ص 657، ماده ی وصف.

ای امیرمؤمنان که در شعر خود می گفت:

أتری ابن هند للخلافه مالکاً

هیهات ذاک و ما أراد بعید

منتک نفسک فی الخلأ ضلاله

أغراک عمرو للشقا و سعید

فارجع بأنکد طائر بنحوسها

لاقت علیّاً أسعد و سعود

«آیا پسر هند را مالک خلافت می دانی؟ هرگز چنین نیست و آنچه او خواسته بسی دور از حقیقت است».

«نفس تو در خلوت تو را از روی گمراهی فریفته و آرزومند کرده است و عمروعاص و سعید هم تو را گول زده اند».

«پس بدبختانه و شانس نا آورده بازگرد، زیرا که همای سعادت بر سر علی نشسته است».

سعید گفت: و هموست ای امیرمؤمنان که در شعر خود می گفت:

لقد کنت آمل أن أموت و لاأری

فوق المنابر مِن اُمیَّه خاطبا

والله أخَّر مدَّتی فتطاولت

حتّی رأیت من الزمان عجائبا

فی کلِّ یوم لایزال خطیبهم

وسط الجموع لاَّل أحمد عاتباً

«آرزو داشتم بمیرم و یک سخنگوی از بنی امیه را بر بالای منبر نبینم».

«ولی خداوند اجل مرا به تأخیر انداخت و عمر من دراز شد تا از زمانه عجایبی دیدم».

«هر روز سخنران آنها را می بینم که در میان جمیعت به آل احمد بد می گوید و سرزنش می کند».

سپس ساکت شدند. بکاره گفت: ای امیرمؤمنان! سگهای در بارت پارس کردند و عوعو کنان زوزه کشیدند، ولی عصای من کوتاه و صدایم شکسته و چشمم نا بیناست که بتوانم آنها را از خود برانم، و به خدا سوگند من گوینده ی همین اشعاری هستم که گفتند و هرگز تکذیب نمی کنم، تو نیز هر چه خواهی بکن که دیگر زندگی پس از امیرمؤمنان (علی) صفایی ندارد.

معاویه گفت: هیچ چیز از مقام تو نمی کاهد. حاجت خود را بگو که روا خواهد

شد.

(صفحه 12)

آنگاه حوایج او را برآورد و به شهر خود بازگرداند.(1).

صفحه 11، 12.

*****

اعلام النسأ، ج 1، ص 137؛ عقدالفرید، ج 1، ص 346.

گفت: به همین دلیل شکمت گنده، پستانهایت بزرگ و سُرینت برآمده است. زن گفت: ای مرد! به خدا سوگند مادرت در این امور ضرب المثل بود نه من.

معاویه گفت: ای زن! ساکت باش، ما جز خوبی نگفتیم؛ زیرا هرگاه شکم زن بزرگ باشد خلقت فرزندش کامل می شود، و هرگاه پستانهایش بزرگ باشد کودکش خوب سیراب می شود، و هر گاه سرینش بزرگ باشد سنگین و باوقار می نشیند. آنگاه زن ساکت شد و نشست.

(صفحه 13)

معاویه گفت: آیا علی را دیده ای؟ گفت: آری به خدا. معاویه گفت: او را چگونه دیدی؟ گفت: به خدا او را چنان دیدم که فریفته ی حکومتی که تو را فریفته است نشد، و سرگرم نعمتی که تو را سرگرم ساخته است نگردید.

معاویه گفت: آیا سخن او را شنیده ای؟ گفت: آری، به خدا سوگند که کوریِ دلها را می زدود چنانکه روغن، زنگ طشت را می زداید. گفت: راست گفتی، آیا حاجتی داری؟ زن گفت: اگر بخواهم بر می آوری؟ گفت: آری. گفت: صد ماده شتر سرخ همراه با شتران نر و چوپانهایش. معاویه گفت: می خواهی با آنها چه کنی؟ گفت: شیرش را به کودکان می دهم و با خود آنها بزرگسالان را حیات می بخشم و با این کار کسب مکارم می کنم و میان خویشان صلح و صفا برقرار می سازم.

معاویه گفت: همه را به تو دادم، آیا اینک جایگاه علی بن ابی طالب را در نزد تو به دست آوردم؟ گفت: این آب نه آن آب زلال، و این علوفه نه مانند علوفه ی سعدان، و این جوان نه چون مالک است، حاشا که

در فروترین پایه ی آن هم نیست. آنگاه معاویه این شعر را خواند:

إذا لم أعد بالحلم منِّی علیکم

فمن الّذی بعدی یؤمّل للحلم

خذیها هنیئاً و اذکری فعل ماجد

جزاک علی حرب العداوه بالسلم

«اگر من بردبارانه با شما عمل نکنم پس از من از چه کسی امید بردباری می رود؟»

«اینها را بگیر گوارای تو باشد و یاد کن از کار بزرگمردی که در برابر جنگِ عداوت، تو را با سلم و آشتی پاداش داد».

سپس گفت: هان! به خدا سوگند که اگر علی زنده بود چیزی از اینها به تو نمی داد. زن گفت: نه، به خدا سوگند حتی یک سوزن هم از بیت المال مسلمانان به ناحق به کسی نمی داد.(2).

(صفحه 14)

صفحه 13، 14.

*****

حام یکی از فرزندان نوح (ع) و برادر سام بوده است.

العقد الفرید، ج 1، ص 352.

حرکت کن و با شمشیر آبدیده و نیزه در جلو پرچم او بر دشمن بتاز».

سوده گفت: آری به خدا، مانند منی از حق روی نمی گرداند و به دروغ عذر خواهی نمی کند. معاویه گفت: چه چیز باعث این کارت شد؟ گفت: دوستی علی(ع) و پیروی حق. معاویه گفت: به خدا سوگند که من اثری از علی بر تو نمی بینم. سوده گفت: ای امیرمؤمنان! سر مُرد، و دم بریده شد، دست از یاد آوری امور فراموش شده و تکرار گذشته بردار. معاویه گفت: هرگز، هیچ گاه آن موقعیت برادرت و مصائبی که از قوم و برادرت دیدم فراموش نخواهد شد. سوده گفت: به خدا راست گفتی ای امیرمؤمنان! برادرم کسی نیست که مقامش بر کسی پوشیده بماند و جایگاهش فرودست باشد، اما مطلب همان است که خنساء گفته است:

و إنَّ صخراً لتأتمّ الهداه به

کأنَّه علم فی رأسه نار

«صخر کسی است که رهنمایان از او پیروی می کنند، گویی او پرچمی است که مشعلی بر سر آن است».

من امیرمؤمنان را به خدا سوگند می دهم و از او می خواهم که مرا از آنچه معافیت

(صفحه 15)

خواسته ام معاف بدارد. معاویه گفت: چنین کردم، اینک بگو حاجتت چیست؟ سوده گفت: ای امیرمؤمنان! تو امروز سرور و زمامدار این مردمی، و خدا تو را از کار ما و حقوقی که از ما برعهده ی تو نهاده باز خواست خواهد کرد، و افرادی هستند که پیوسته با تکیه به عزت و قدرت تو مزاحم ما می شوند و ما را مورد ضرب و جرح قرار می دهند و مانند سنبل درو می کنند و چون گاو لگدمال می

کنند و بدترین شکنجه ها را به ما می دهند و بهترین اموال ما را می چاپند؛ همین بُسر بن ارطاه از سوی تو بر ما وارد شد، مردان مرا کشت و مالم را گرفت؛ و اگر بنا بر فرمانبرداری نبود ما هم از خود دفاع می کردیم؛ پس یا او را از دیار ما عزل کن که تو را سپاسگزار خواهیم بود و گرنه به تو خواهیم فهماند.

معاویه گفت: آیا مرا به قوم خود تهدید می کنی؟ تصمیم دارم تو را بر شتر مست و بی جهاز سوار کنم و نزد او فرستم تا حکم خود را درباره ی تو جاری سازد.

سوده سر به زیر افکند و گریست، سپس این اشعار را سرود:

صَلَّی الإلهُ عَلی جِسْمٍ تَضَمَّنَهُ قَبْرٌ

فَاَصْبَحَ فیهِ الْعدلُ مَدفونا

قَدْ حالَفَ الحقَّ لایَبْغی بِهِ بَدَلاً

فَصار بِالحقِّ وَالایمانِ مَقْرونا

«درود خدا بر آن بدنی که قبری آن را در آغوش گرفته که عدل در آن مدفون شده است».

«او هم سوگند حق بود و جز حق چیزی نمی جست و از همین رو قرین حق و ایمان بود».

معاویه گفت: او کیست؟ گفت: علی بن ابی طالب (ع). معاویه گفت: مگر او با تو چه کرده که نزد تو این مقام یافته است؟ گفت: نزد او رفتم تا از مردی که برای جمع آوری زکات ما فرستاده بود شکایت برم؛ زیرا میان من و آن مرد گفتگوی مختصری رخ داده بود. هنگامی رسیدم که آن حضرت برای نماز برخاسته بود، تا چشمش به من افتاد از نماز رو گرداند و رو به من کرد و با مهر و عاطفه فرمود: آیا حاجتی داری؟ داستان را گفتم. آن

حضرت گریست، سپس گفت: «خداوندا! تو بر من و آنان شاهدی که من آنان را به ستم به خلق و ترک حق تو فرمان نداده ام».

آنگاه قطعه چیزی مانند چرم غلاف شمشیر از جیب بیرون آورد و روی آن نوشت:

(صفحه 16)

«به نام خداوند بخشنده ی مهربان، همانا شما را دلیلی روشن از سوی پروردگارتان آمد، پس پیمانه و ترازو را عادلانه دهید و از کالاهای مردم نکاهید و در زمین به تبهکاری نپویید، باقی مانده ی خدا برای شما بهتر است اگر مؤمن باشید و من نگاهبان شما نیستم.(1).

چون نامه ی مرا خواندی مسؤولیتی را که از سوی ما داری حفظ کن تا کسی بیاید و آن را تحویل بگیرد- والسلام».

ای امیرمؤمنان، او را به همین راحتی عزل کرد و حتی آن نامه را مهر و موم نکرد.

معاویه گفت: نوشته ای به او دهید که با عدل و انصاف با او رفتار شود. سوده گفت: تنها با من یا با همه ی قوم من؟ معاویه گفت: تو را با دیگران چه کار؟ سوده گفت: به خدا که از بخل و زشتی و پستی است اگر عدالتی فراگیر و عمومی نباشد، و من با دیگران فرقی ندارم. معاویه گفت: هیهات، که پسر ابوطالب شما را جری ساخته و این شعر او شما را مغرور نموده که:

فلو کنتُ بوّاباً علی باب جنه

لقلت لهمدان ادخلوا بسلام

«اگر من دربان بهشت باشم قبیله ی هَمْدان را گویم که به سلامت داخل شوید».

سپس گفت: نامه ای به او دهید و حاجت او و قومش را بر آورید.(2).

صفحه 15، 16.

*****

اقتباسی است از آیات 85 سوره ی اعراف و 183 سوره ی شعراء.

أعلام

النسأ، ج 2، ص 270؛ العقد الفرید، ج 1، ص 344.

را بر هدایت الفت ده و حق را به اهلش بازگردان. خدا شما را رحمت کند به سوی امام عادل، وصی باوفا و صدّیق اکبر بشتابید که این جنگ بر اساس کینه های بدر و احد و جاهلیت است که معاویه از غفلت مردم استفاده کرده و آنها را بهانه ی حمله و شورش قرار داده تا انتقام خونهای ریخته شده ی فرزندان عبد شمس را بگیرد...».

خدا شما را رحمت کند، کجا می روید و از امامی دست بر می دارید که پسر عموی رسول خدا (ص) و همسر دختر او و پدر فرزندان اوست، همو که از سرشت پیامبر آفریده شده و از چشمه ی او جوشیده و پیامبر او را رازدار خود ساخته و دروازه ی شهر (علم) خود قرار داده و دوستی او را به مسلمانان گوشزد نموده و منافقان را از دشمنی او آگاه کرده؛ کسی که خداوند پیوسته او را به یاری خود تأیید می نمود و او هم بر راه پهناور استقامت حرکت می کند و هرگز در خوشی عیش و نوش درنگ نمی کند، همو که فرقها را شکافت و بتها را شکست، آنگاه که نماز خواند و مردم هنوز مشرک بودند و فرمان خدا برد و مردم هنوز در شک و تردید به سر می بردند، و پیوسته چنین بود تا مبارزان بدر را کشت، و جنگجویان احد را به خاک سیاه نشاند، و جمعیت هوازن را پراکنده ساخت؛ وقایعی که در دلهای گروهی تخم نفاق و ارتداد و ستیزندگی را کاشت. من کوشیدم تا آنچه باید بگویم گفتم و خیرخواهی را به نهایت رساندم، و توفیق

به دست

(صفحه 18)

خداست و سلام و رحمت و برکات خدا بر شما باد».(3).

صفحه 17، 18.

*****

حج آیه ی1.

محمد آیه ی 31.

أعلام النسأ، ج 1، ص 389.

یک نفره ی تو پذیرفته نمی شود.

اروی گفت: تو دیگر چه می گویی ای زنازاده! تو که مادرت در مکه از زنان آوازه خوان مشهور و گران قیمت ترین آنها بود؛ به اندازه ی دهانت حرف بزن و به کار خود پرداز و فضولی نکن، به خدا سوگند که تو در میان قریش از شرافت و اصالت خانوادگی برخوردار نیستی؛ زیرا پنج نفر از قریش بر سر تو دعوا داشتند و هر کدام خود را پدر تو می دانستند، از مادرت پرسیدند، گفت: همگی به من درآمده اند، بنگرید به هر کدام شبیه تر است او را فرزند او بدانید، و چون شباهت به عاص بن وائل داشتی تو را به او

(صفحه 19)

ملحق ساختند.

مروان گفت: ای پیرزن! بس کن و به کاری که برای آن آمده ای پرداز. اروی گفت: ای پسر زن بدکاره! تو دیگر چه می گویی؟ آنگاه رو به معاویه نمود و گفت: به خدا سوگند این تویی که اینها را بر من جرأت داده ای. و این مادر توست که در قتل حمزه گفت:

نحن جزیناکم بیوم بدر

والحرب بعد الحرب ذات سعر

ما کان لی عن عتبه من صبر

فشکر وحشی علیَّ دهری

حتّی ترمَّ أعظمی فی قبری

«ماییم که انتقام روز بدر را از شما گرفتیم و آتش این جنگ پس از آن جنگ برافروخت».

«من نمی توانستم در کشته شدن عتبه صبر کنم؛ از این رو همه ی عمر سپاسگزار وحشی (قاتل حمزه) هستم تا استخوانهایم در قبر بپوسد».(1).

عمررضا کحّاله گوید: معاویه به مروان و عمرو گفت: وای بر شما، شما مرا در معرض بدگویی او درآوردید و سبب شدید تا سخنان ناخوشایندی از او

بشنوم. آنگاه به اروی گفت: ای عمه! به حاجتت پرداز و دست از افسانه های زنان بردار. اروی گفت: دستور ده سه تا دو هزار دینار به من بدهند. معاویه گفت: با دو هزار دینار اول چه خواهی کرد؟ گفت: می خواهم چشمه ای پر آب در زمینی نرم و هموار بخرم تا برای فرزندان حارث بن عبدالمطّلب باشد. معاویه گفت: خوب جایی خرج می کنی. با دو هزار دینار دوم چه خواهی کرد؟ گفت: می خواهم جوانان عبدالمطّلب را به ازدواج همسران شایسته شان در آورم. معاویه گفت: خوب جایی خرج می کنی. با دو هزار دینار دیگر چه خواهی کرد؟ گفت: می خواهم سختی زندگی در مدینه را پشت سر گذارم و به زیارت خانه ی خدا روم. معاویه گفت: خوب جایی خرج می کنی. به دیده ی منّت، همه را به تو خواهم داد.

سپس گفت: هان! به خدا سوگند اگر علی بود این مال را به تو نمی داد. اروی گفت:

(صفحه 20)

راست گفتی، علی امانت را ادا کرد و به امر خدا عمل نمود و تو امانت را ضایع گذاردی و در مال خدا خیانت ورزیدی. مال خدا را به غیر مستحق آن دادی در صورتی که خداوند در کتاب خود حقوق را برای اهل آن واجب نموده و آن را بیان داشته است و تو آن را نگرفتی و عمل نکردی؛ اما علی ما را به گرفتن حقّی که خداوند بر ایمان واجب نموده فراخواند و به جنگ با تو سرگرم شد و از تنظیم امور و قرار دادن هر چیزی به جای خود باز ماند. من هم مال تو را

از تو نخواسته ام که بر من منّت می نهی بلکه پاره ای از حق خودمان را خواسته ام و گرفتن چیزی جز حق خود را روا نمی داریم. آیا از علی (ع) نام می بری؟ خداوند دهانت را بشکند و داراییت را نابود سازد. آنگاه صدا به گریه بلند کرد و گفت:

ألا یا عَیْنُ وَیْحَکِ أسْعِدینا

ألا وَ ابْکی أمیرَالْمُؤمِنینا

رُزینا خَیْرَ مَنْ رَکِبَ الْمَطایا

وَ فارِسَها وَ مَنْ رَکِبَ السَّفینا

وَ مَنْ لَبِسَ النِّعالَ أوِ احْتَذاها

وَ مَنْ قَرَأ الْمَثانی وَالْمِئینا

اًّذِ اسْتَقْبَلْتُ وَجهَ أبی حُسَینٍ

رأیْتُ الْبَدْرَ راعِ النّاظِرینا

وَلا وَاللهِ لا أنْسی عَلیّاً

وَ حُسْنَ صَلاتِهِ فِی الرّاکِعینا

أفِی الشَّهْرِ الْحَرامِ فَجَعْتُمونا

بِخَیْرِ النّاسِ طُرّاً أجْمَعینا

«هان، ای دیده ما را در گریه یاری ده و بر امیرمؤمنان اشک بریز».

«ما به مصیبت مردی دچار شدیم که بهترین سواران بر چهارپایان و کشتی بود».

«و بهترین کسانی بود که کفش پوشیده و بهترین کسانی که سوره های بلند و کوتاه قرآن را خوانده اند».

«چون با چهره ی پدر حسین روبرو می شدم ماه شب چهارده را می دیدم که بینندگان را شگفت زده می کند».

«نه، به خدا سوگند هیچ گاه علی و نماز نیکوی او را در میان نمازگزاران فراموش نمی کنم».

«آیا در ماه حرام ما را به مصیبت مردی نشاندید که بهترین همه ی مردم بود؟»

معاویه دستور داد شش هزار دینار به او بدهند و گفت: ای عمه! اینها را در هرچه دوست داری هزینه کن.

(صفحه 21)

و در روایت دیگری است که معاویه به او گفت: ای عمه! خدا از گذشته ها گذشت، ای خاله! حاجتت را بگو. اروی گفت: من به تو حاجتی ندارم، و از نزد معاویه بیرون رفت. معاویه به مجلسیان

خود گفت: به خدا اگر همه ی افرادی که در مجلس من هستند با او سخن می گفتند هر کدام را پاسخ تازه ای می داد، و زنان بنی هاشم از مردان تیره های دیگر شیرین زبان تر و زبان آور ترند.(2).

صفحه 19، 20، 21.

*****

العقد الفرید، ج 1، ص 357.

أعلام النساء، ج 1، ص 30.